ကမာၻ႔သမုိင္းမွာထင္ရွားတဲ့ အေမရိကန္နဲ႔ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးဟာ အေတြးအေခၚေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာရပုံကုိ ရွင္းျပထားပါတယ္။ အႏွစ္ (၂၀) အတြင္း ေျပာင္းလဲသြားတဲ့ အေတြးအေခၚေၾကာင့္ ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ေပၚလာတာလုိ႔ ဆုိတယ္။
အသိဉာဏ္ပညာ ပြင့္လင္းလာတဲ့အတြက္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ခံစားခဲ့ရတဲ့ အနိ႒ာ႐ုံေတြကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔ နည္းလမ္း ေတြ႔ျမင္လာတာဟာ အေတြးအေခၚေတာ္လွန္ေရးပဲလုိ႔ ဆုိပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ အယူအဆသစ္ဟာ ေရွးေဟာင္းအဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ အာဏာရွင္စနစ္ကုိ ဆန္႔က်င္႐ုံတင္မကေသးဘဲ အမ်ားလက္ခံထားတဲ့ အစဥ္အလာ အယူအဆေဟာင္းေတြကုိလည္း ရင္ဆုိင္ခဲ့ရတယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကုိ ေရွးေဟာင္းဓေလ့ထုံးစံ ကုိးကြယ္မႈနဲ႔ ယုံၾကည္မႈက ဖန္တီးတာျဖစ္လုိ႔ ဆင္ျခင္တုံတရားနဲ႔ မဆုိင္ဘူးဆုိတဲ့ အစဥ္အလာအယူအဆနဲ႔လည္း ထိပ္တုိက္ေတြ႔ရတယ္။
ညီမွ်ေရးနဲ႔ ပုဂၢလိကလြတ္လပ္ေရးကို တန္ဖုိးထားလာခ်ိန္ဟာ ဒီမုိကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းဖုိ႔ ဖန္တီးခ်ိန္ျဖစ္တယ္လုိ႔ဆုိတယ္။ ဒီအခ်ိန္ဟာ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးမေပၚမီ (၁၀) ႏွစ္အလုိ ၁၇၇၀ တ၀ုိက္က စခဲ့တာလုိ႔ဆုိတယ္။ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရး ၁၇၈၉ မတုိင္မီျဖစ္ပြားတဲ့ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး ၁၇၇၆-၁၇၈၃ နဲ႔ ဒတ္ခ်္ေတာ္လွန္ေရး ၁၇၈၀-၁၇၈၇ ဟာ သီးျခားျဖစ္ပြားတဲ့ ေဒသဆုိင္ရာ ျဖစ္ရပ္ေတြမဟုတ္ဘဲ ဥေရာပနဲ႔အေမရိကန္မွာ အေတြးအေခၚေျပာင္းလဲလုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာရတဲ့ ေျပာင္းလဲမႈပါပဲ။ ဘုရင္စနစ္နဲ႔ အစဥ္အလာ အစုိးရစနစ္ေအာက္မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေနတာကုိၾကည့္ၿပီး ဒီစနစ္ေတြ ဆုိး၀ါးပုံကုိ သိျမင္တဲ့အတြက္ အစုိးရစနစ္သစ္ကုိ တည္ေဆာက္ဖုိ႔ အေထြေထြေတာ္လွန္ေရးလုပ္ဖုိ႔ လုိအပ္တယ္လုိ႔ တြမ္ပိန္း ၁၇၃၇-၁၈၀၉ Thomas Paine က ထုတ္ေဖာ္တယ္။
ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ ေျပာဆုိခ်က္ဟာ အေမရိကန္နဲ႔ ဒတ္ခ်္ေတာ္လွန္ေရးသမားေတြရဲ႕ အယူအဆနဲ႔ ကြဲျပားျခားနားတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးဟာ အမ်ားနဲ႔ဆုိင္တဲ့ အေထြေထြေတာ္လွန္ေရးႀကီး ျဖစ္တယ္လုိ႔ တြမ္ပိန္းနဲ႔ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးသမား Joel Barlow တုိ႔က သတ္မွတ္တာျဖစ္တယ္။ ဟုတ္ပါတယ္။ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရး ၁၇၈၉-၁၇၉၂ ကုိ လႊမ္းမုိးတဲ့ အယူအဆ သေဘာတရားေတြထဲမွာ ျပင္သစ္ပုိင္ဆုိတာ မရွိသေလာက္ပါပဲ။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးဟာ ဥေရာပေတာ္လွန္ေရးသမားေတြရဲ႕ အားေဆးလုိျဖစ္ေနပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ ဥေရာပကုိလုိနီကုိ ႏုိင္ငံသစ္အျဖစ္အသြင္ေျပာင္းရာမွာ ဥေရာပရဲ႕ လူတန္းစားခြဲျခားမႈ၊ ဘာသာေရးအျမင္က်ဥ္းမႈ စတဲ့ အစဥ္အလာဓေလ့ေတြကုိ စြန္႔လႊတ္ႏိုင္ပါ့မလားလုိ႔ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးမွာ ေခါင္းေဆာင္တဦးျဖစ္လာမယ့္ ပီရဲဘရီစုိ- Pierre Brissot (၁၇၅၄-၁၇၉၃) က ၁၇၈၃ မွာ ေမးခြန္းထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးရဲ႕ ဟာကြက္ေတြကုိ သေဘာေပါက္သူေတြလည္း ရွိပါတယ္။ ဥပမာ ေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲတဲ့ အေမရိကန္ကိုလုိနီ (၁၃) ခုဟာ ကၽြန္ေတြကုိ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ မလုပ္ႏုိင္ၾကဘူး။ ကၽြန္စနစ္ဖ်က္သိမ္းဖုိ႔ ၁၇၆၀ ေလာက္ကတည္းက စတင္လႈပ္ရွားတဲ့ Pennsylvania ျပည္နယ္ဟာ ၁၇၈၀ မွာ ကၽြန္စနစ္ဖ်က္သိမ္းတဲ့ ဥပေဒျပဳေတာ့ အသက္ (၂၈) ႏွစ္ေက်ာ္တဲ့ ကၽြန္သာ လြတ္လပ္ႏုိ္င္တယ္ဆုိတဲ့ ကန္႔သတ္ခ်က္ ထည့္ထားတယ္။
နယူးဂ်ာစီေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္ ဒႆနပညာရွင္ John Witherspoon (၁၇၂၃-၁၇၉၄) ဟာ လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာစာတမ္းကုိ လက္မွတ္ထုိးသူေတြထဲမွာ ပါ၀င္ေပမယ့္ ကၽြန္ေတြကုိ ခ်က္ခ်င္းလႊတ္ေပးဖုိ႔ ျငင္းဆန္ခဲ့တယ္။ ပထမဆုံး သမၼတႀကီး George Washington ကလည္း သူပုိင္တဲ့ကၽြန္ေတြကုိ သူေသမွပဲ လြတ္လပ္ခြင့္ေပးေၾကာင္း ေသတမ္းစာေရးခဲ့တယ္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရးမွာ ကၽြန္လြတ္လပ္ေရးမပါတာဟာ အလြန္ထင္ရွားတဲ့ ခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ျဖစ္တယ္လုိ႔ တြမ္ပိန္း- Banjamin Rush နဲ႔ အျခားေတာ္လွန္ေရးသမားေတြက ျမင္ၾကတယ္။
ဒါေပမယ့္ အေမရိကန္အမ်ားစုကေတာ့ ၁၇၈၃ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္လြတ္လပ္ေရးကုိ အဂၤလိပ္က အသိအမွတ္ျပဳလုိက္တာနဲ႔ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး ၿပီးဆုံးသြားၿပီလုိ႔ ယူဆၾကတယ္။ အသိဉာဏ္ေတာ္လွန္ေနသူတစုကသာ ခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ေတြကုိ ျမင္ၾကတာပါ။ ဥေရာပမွာေခတ္စားတဲ့ အထက္တန္းစား aristocracy စနစ္ ေပၚေပါက္လာေအာင္ အားေပးတဲ့ အျပဳအမူရွိလာတယ္။ လူတစုခ်မ္းသာၿပီး လူမ်ားစု ဆင္းရဲတဲ့ ကြာဟမႈမ်ဳိး မႀကီးထြားဖုိ႔လုိအပ္ေနေၾကာင္း ျပင္သစ္ပညာရွင္ ဒါနီးဒီဒါ႐ုိး- Denis Diderot (၁၇၁၃-၁၇၈၄) က သတိေပးတယ္။ ဥေရာပမွာေခတ္စားတဲ့ သူေကာင္းမ်ဳိး လူတန္းစားတည္ေထာင္လုိတဲ့ လကၡဏာကုိ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသစ္မွာ ေတြ႔ရတဲ့အတြက္ ေျမယာပုိင္ဆုိင္မႈနဲ႔ လူ႔အဆင့္အတန္းကုိ ဆန္းျဖတ္တဲ့ ဥေရာပဓေလ့ ရွင္သန္ခြင့္မေပးဖုိ႔ အေရးႀကီးေၾကာင္း ျပင္သစ္ပညာရွင္ မီးအားဘူ- Mirabeau (၁၇၄၉-၉၁) က ေထာက္ျပတယ္။ အဂၤလိပ္ေျမရွင္စနစ္ရဲ႕ အစဥ္အလာေတြကုိ အေမရိကန္မွာ လက္မခံသင့္ေၾကာင္း ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးမတုိင္မီ (၅) ႏွစ္အလုိမွာ မီးအားဘူ က ေလ့လာသုံးသပ္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။
ဒီဒါ႐ုိး၊ ေဒါလ္ဘတ္ရွ၊ မီးအားဘူ၊ ဘရီစုိ၊ ကုိးဒုိေစး၊ ဂ်က္ဖာဆင္၊ တြမ္ပ္ိန္းနဲ႔ အျခား အဂၤလိပ္၊ ျပင္သစ္၊ ဂ်ာမန္ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အေရးအသားမွာ အာဏာရွင္စနစ္တုိက္ဖ်က္ေရး၊ လြတ္လပ္ေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရး စတဲ့ ဒီမုိကေရစီသေဘာတရားေတြကုိ ေတြ႔ျမင္ႏုိင္တယ္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး၊ ဒတ္ခ်္ေတာ္လွန္ေရးနဲ႔ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးမွာ ဒီမုိကေရစီသေဘာတရားကုိ သြတ္သြင္းေပးႏုိင္တာဟာ ဒီပုဂၢိဳလ္ေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚအေရးအသားပဲ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေဂ်ာ္နသန္အစၥေရးက ဆုိပါတယ္။ ေခတ္ကုိ ေျပာင္းလဲေအာင္ လုပ္ရာမွာ ေတာ္လွန္တဲ့ အေတြးအေခၚ အယူအဆဟာ အဓိကက်တယ္လုိ႔ ဆုိတာပါပဲ။
ဥပေဒျပဳေရး၊ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဆက္ဆံေရး၊ ကုိလုိနီအေရး၊ ဘာသာေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရး၊ ႏုိင္ငံေရး စတာေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေျခခံအေတြးအေခၚ အယူအဆေတြကုိ အျပည့္အ၀ ေျပာင္းလဲႏုိင္မွသာ ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ေပၚႏုိင္တယ္လုိ႔ ျပင္သစ္ပညာရွင္ ကုိးဒုိေစး (Condorcet) ၁၇၄၃-၉၄ က ဆုိတယ္။ ဒီအယူအဆဟာ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ပြားခ်ိန္ ၁၇၈၉ ကစၿပီး ၁၈၅၀ ေလာက္အထိ အႏွစ္ (၆၀) ေလာက္ ေခတ္စားလာခဲ့တယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ အေျခခံအေျပာင္းအလဲျဖစ္မွ အေတြးအေခၚ ေျပာင္းလဲႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ မာစ္၀ါဒ Marxism ေခတ္စားလာေတာ့မွ အေတြးအေခၚ အယူအဆဟာ အေျခခံမက်ဘူးဆုိတဲ့ သေဘာတရားေခတ္စားလာတယ္။
အေတြးအေခၚ အယူအဆသစ္နဲ႔ ေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲၾကေပမယ့္ ေခတ္ေဟာင္းဓေလ့ေတြဟာ ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဆက္ၿပီး သက္ဆုိးရွည္ေနတာေတြ႔ရတယ္။ ေခတ္ေဟာင္းရဲ႕ ဖိႏွိပ္မႈနဲ႔ အယူသီးမႈေတြကုိ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ တုိက္ဖ်က္ရပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲၿပီးတဲ့အခါမွာ အေမရိကန္ေတြဟာ လြတ္လပ္မႈ၊ ႂကြယ္၀မႈနဲ႔ သိကၡာရွိမႈေတြကုိ အနည္းအက်ဥ္းခံစားရၿပီး ဥေရာပသားေတြကေတာ့ ဆင္းရဲစုတ္ျပတ္ေနတယ္လုိ႔ အေမရိကန္ကုိသြားလည္တဲ့ ျပင္သစ္ပညာရွင္ ဘရီစုိက ဆုိပါတယ္။ ဒီလုိ မညီမမွ်ျဖစ္တာဟာ လူ႔သဘာ၀ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ခ်မ္းသာၿပီး အာဏာရွိသူရွိသလုိ ဆင္းရဲၿပီး နာခံရသူရွိတာဟာ သဘာ၀ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဒီဓေလ့ထုံးစံပ်က္သြားရင္သာ မေက်မနပ္ျဖစ္ၿပီး ျပႆနာေပၚတာျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ လူမ်ားစု အသိဉာဏ္ပြင့္လင္းေအာင္ မလုပ္သင့္ဘူးလုိ႔ ေဗာ့တယ္ Voltaire (၁၆၉၄-၁၇၇၈) က ဆုိတယ္။ ကမာၻႀကီးဟာ ဘုရားသခင္ အလုိေတာ္အတုိင္း ျဖစ္ေနတာဆုိတဲ့အျမင္ကုိ လူႀကိဳက္မ်ားတယ္။
ေဒါလ္ဘတ္ရွ d’Holbach (၁၇၂၃-၈၉) ကေတာ့ ဆင္းရဲဒုကၡျဖစ္ေနရတဲ့ လက္ရွိစနစ္ဆုိးက ဘယ္လုိ႐ုန္းထြက္ရမလဲ ဆုိတာကုိသာ စဥ္းစားတယ္။ လက္ရွိအနိ႒ာ႐ုံကုိျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ အမ်ားႀကီးရွိေနတဲ့အတြက္ ေဖာက္ျပန္ေနတဲ့ စနစ္တခုလုံးကုိ ဖ်က္သိမ္းၿပီး တရားမွ်တတဲ့စနစ္နဲ႔ အစားထုိးဖုိ႔ပဲရွိတယ္လုိ႔ ေဒါလ္ဘတ္ရွက ယူဆတယ္။ ဒီလုိလုပ္ရာမွာ အမွားကုိေထာက္ၿပီး အမွန္တရားကုိ ေဖာ္ထုတ္တဲ့နည္းလမ္းကုိ သုံးရမယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ မွားယြင္းမႈေတြေၾကာင့္ အနိ႒ာ႐ုံေတြနဲ႔ ႀကံဳေတြ႔ေနရတယ္လုိ႔ ယုံၾကည္လာရင္ ဒီအမွားေတြကုိ မျဖစ္မေန သတၱိရွိရွိနဲ႔ ကိုယ္တြယ္ေျဖရွင္းရမယ္လုိ႔ ေဒါလ္ဘတ္ရွကဆုိတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း (၂၀၀) ေက်ာ္က ေဒါလ္ဘတ္ရွေျပာတဲ့နည္းကုိ အခုအထိ သုံးေနတုန္းပါပဲ။
တရားမွ်တမႈ၊ လြတ္လပ္မႈ၊ ညီမွ်မႈ စတာေတြကုိ ေတာင္းဆုိတဲ့ ပညာရွင္ေတြအားလုံးဟာ လြတ္လပ္စြာေတြးေခၚခြင့္နဲ႔ လြတ္လပ္စြာ အသိဉာဏ္ျပန္႔ပြားခြင့္ရွိမွ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအက်ဳိးခံစားရမယ္လုိ႔ ယူဆၾကတယ္။ ျပည္သူ႔ဆႏၵမွာ အေျခခံတဲ့ ႏုိင္ငံေရးအာဏာကသာ တရား၀င္ေၾကာင္း ဒီဒါ႐ုိးနဲ႔ေဒါလ္ဘတ္ရွတုိ႔က ၁၇၇၀ မွာ စာတမ္းထုတ္ေ၀တယ္။ လူသားရဲ႕ အေျခခံအခြင့္အေရး ေဖာက္ဖ်က္ခံေနရလုိ႔ မင္းဆုိးမင္းညစ္ကုိ လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္တာဟာ တရားတဲ့လုပ္ရပ္လုိ႔ဆုိတယ္။
အစုိးရဟာ အေျခခံဥေပဒအရ တရား၀င္သည္ျဖစ္ေစ၊ မ၀င္သည္ျဖစ္ေစ ျပည္သူလူထုအက်ဳိးကုိ မသယ္ပုိးရတဲ့အစုိးရဟာ မင္းဆုိးမင္းညစ္ (tyrant) ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေတာ္လွန္တဲ့ (၁၈) ရာစု ေတြးေခၚရွင္ေတြက ယူဆပါတယ္။ အစဥ္အလာ အယူအဆအရဆုိရင္ အေမရိကန္ကုိလုိနီေတြဟာ အဂၤလိပ္ဘုရင့္အစုိးရကုိ ေတာ္လွန္ပုိင္ခြင့္မရွိပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ အေမရိကန္ကုိလုိနီေတြကုိ အက်ဳိးမျပဳတဲ့ ဘုရင့္အစုိးရလုိ႔ ယူဆတဲ့အတြက္ လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္ၾကတာျဖစ္တယ္။ သေဘာတရားအျမင္မေျပာင္းရင္ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး ျဖစ္ေပၚလာမွာမဟုတ္ပါဘူး။ သေဘာတရားအျမင္နဲ႔ လက္ေတြ႔အေျခအေနကုိ ကုိက္ညီေအာင္ လုပ္ႏုိင္တဲ့အတြက္ ေတာ္လွန္ေရးေအာင္ျမင္သြားတယ္။ (၁၈) ရာစု ဒုတိယပုိင္းမွာ ျဖစ္ေပၚတဲ့ အေတြးအေခၚေတာ္လွန္ေရးဟာ လူ႔သမုိင္းတခုလုံးကုိ ေျပာင္းလဲေစတဲ့အတြက္ ဒီကာလမွာ ေပါက္ဖြားလာတဲ့ အေတြးအေခၚ အယူအဆေတြကုိ မသိရင္ ဒီေတာ္လွန္ေရးကုိ သေဘာေပါက္ႏုိင္မွာမဟုတ္ဘူးလုိ႔ ေဂ်ာ္နသန္အစၥေရးက သုံးသပ္တင္ျပထားပါတယ္။
(၁၈) ရာစု ဒုတိယပုိင္းကာ ျမန္မာျပည္မွာ ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ တည္ေထာင္ခ်ိန္ျဖစ္တယ္။ အေလာင္းဘုရင္း ၁၇၅၂-၆၀၊ ေနာင္ေတာ္ႀကီးမင္း ၁၇၆၀-၆၃၊ ဆင္ျဖဴရွင္ ၁၇၆၃-၇၆၊ စဥ့္ကူမင္း ၁၇၇၆-၈၂ နဲ႔ ဘုိးေတာ္ဘုရား ၁၇၈၂-၁၈၁၉ စတဲ့ အႂကြင္းမဲ့ အာဏာရွင္ ကုန္းေဘာင္မင္းေတြ ႀကီးစုိးခ်ိန္ပါပဲ။ စဥ့္ကူမင္းကလြဲၿပီး အားလုံး ယုိးဒယား (ထုိင္း) ကုိ ၀င္ေရာက္တုိက္ခုိက္ၾကသူေတြ ျဖစ္တယ္။ ျမန္မာ့လူ႔ေဘာင္ဟာ ေျပာင္းလဲတုိးတက္မႈမရွိဘဲ ေရေသလုိ ရပ္တန္႔ေနတဲ့အတြက္ ဒီေခတ္မွာ အေတြးအေခၚအသစ္အဆန္းေတြ၊ ႀကံဆခ်က္ေတြ မေပၚထြက္တာ ထင္ရွားတယ္လုိ႔ ကြယ္လြန္သူ ျမန္မာ့သမုိင္းပါေမာကၡ ေဒါက္တာေက်ာ္သက္က မွတ္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
အပုိင္း (၃) ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။
source:ေခတ္ျပိဳင္
