သမၼတစနစ္
သမၼတ စနစ္မွာ တိုင္းျပည္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားတြင္က်င့္သံုးေနျပီး ဒီမိုကေရစီ စနစ္သာမက အာဏာရွင္စနစ္၊တစ္ပါတီစနစ္ (အီဂ်စ္၊ဆီးရီးယား၊ေျမာက္ကိုရီးယား၊တရုတ္၊ဗီယက္နမ္)အစရွိသည့္ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ပါက်င့္သံုးၾကပါသည္။သို႕ေသာ္ ယခုေဖာ္ျပမည့္ စနစ္မွာ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ေပၚတြင္အေျခခံသည့္ သမၼတစနစ္သာျဖစ္သည္။
Contents
1 ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း
2 ဖြဲ႕စည္းပံု
3 သမၼတျဖစ္ရန္လိုအပ္သည့္အခ်က္မ်ားႏွင့္ရာထူးသက္တမ္း
4 သမၼတ၏အခြင့္အာဏာ
5 သမၼတအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ျခင္း
6 ထင္ရွားသည့္သမၼတစနစ္ႏိုင္ငံမ်ား
] ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း
သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ေခတ္သစ္ကမာၻတြင္ သမၼတစနစ္က်င့္သံုးရာတြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အဦးဆံုးျဖစ္သည္။ျဗိတိန္တို႕၏ ကိုလိုနီျပဳထားသည္ကိုတြန္းလွန္ျပီး ျပည္နယ္ ၁၃ ခုျဖင့္ျပည္ေထာင္စုဖြဲ႕ကာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ေရးဆြဲကာ သမၼတစနစ္ျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ရန္သေဘာတူၾကသည္။ေဂ်ာ့ခ်္ ၀ါရွင္တန္ မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ပထမဆံုး သမၼတျဖစ္သည္။
[] ဖြဲ႕စည္းပံု
အေျခခံအားျဖင့္ သမၼတ စနစ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာ အပိုင္းတြင္တြင္ ဖြဲ႕စည္းပံုႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ ပထမတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ မွႏိုင္ငံ၏ တာ၀န္ကို အလံုးစံုတာ၀န္ယူကာ ျပည္တြင္းျပည္ပ အေရးႏွစ္ရပ္လံုးကို စီမံခန္႕ခြဲသည္။(ဥပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊အင္ဒိုနီးရွား၊ဖိလစ္ပိုင္)
ဒုတိယတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ ကျပည္ပေရးရာ၊ကာကြယ္ေရး ႏွင့္အေရးပါသည့္ ၀န္ၾကီးဌာနမ်ားကိုကိုင္တြယ္ျပီး ျပည္တြင္းေရးရာ (လံုျခံဳေရး၊ပညာေရးႏွင့္ စီးပြားေရး အစရွိသည္)တို႕တြင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္တစ္ဦးကို ခန္႕အပ္ျပီး ဦးေဆာင္ေစသည့္ပံုစံျဖစ္သည္။သို႕ေသာ္ ထို၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ၏ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အခ်ိန္မေရြး သမၼတက ျပန္လည္ထုတ္ပယ္ႏိုင္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ရုရွား၊ျပင္သစ္၊ထိုင္၀မ္၊)ထို႕အျပင္ႏိုင္ငံေရးအရ မိမိႏွင့္ မဟာမိတ္ပါတီမွ ေခါင္းေဆာင္ကို အာဏာခြဲေ၀ေပးရန္အတြက္လည္း ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ရာထူး ခန္႕ေလ့ရွိျပန္သည္။(ဥပမာအားျဖင့္ယူကရိန္း) ထိုသို႕၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားခန္႕ထားျခင္းသည္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒတြင္ထည့္သြင္းေရးဆြဲျပဌာန္းသည့္အတိုင္းျဖစ္သည္။
သမၼတကို ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ရာတြင္ ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္သည့္စနစ္ကိုသာအမ်ားဆံုး က်င့္သံုးၾကျပီး၊ ရံဖန္ရံခါ လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္သည္လည္းရွိသည္။ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ ပံုမွာ လြယ္ကူရွင္းလင္းသည္။လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္ျခင္းသည္ ျပည္တြင္းတည္ျငိမ္မႈရေစရန္အတြက္၊ ျပည္သူတို႕ ႏိုင္ငံေရးတြင္မရင့္က်က္သည့္အတြက္ ဟူ၍အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည္သူတို႕ကို ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွေ၀းကြာေစရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းျပဳလုပ္ၾကသည္။(ဥပမာအားျဖင့္အနာဂတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ)
သမၼတစနစ္တြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာကိုရယူသည့္ သမၼတ သည္က်န္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာ၊တရားစီရင္ေရး အာဏာ မ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိေပ။အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု သမၼတမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာျဖစ္သည့္ လႊတ္ေတာ္သို႕ ဖိတ္ေခၚျခင္းမရွိလွ်င္ သြားေရာက္ခြင့္မရွိေပ။ထို႕ျပင္ သမၼတမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ကို ခန္႕ထားပိုင္ခြင့္သာရွိျပီး ရာထူးမွ ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းပိုင္ခြင့္မရွိသည့္အတြက္ တရားစီရင္ေရးအာဏာကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့ေခ်။သို႕ေသာ္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတတြင္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကို အက်ိဳးအေၾကာင္းျပကာ ျပန္လည္ျဖဳတ္ခ် ခြင့္ရွိၾကသည္။
[] သမၼတျဖစ္ရန္လိုအပ္သည့္အခ်က္မ်ားႏွင့္ရာထူးသက္တမ္း
သမၼတ တစ္ဦးျဖစ္ရန္အတြက္ ႏိုင္ငံအလိုက္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံႏႈံးမ်ားကြာျခားတတ္ပါသည္။သို႕ေသာ္ ႏိုင္ငံသားျဖစ္ရမည္၊ ပါတီ၀င္ျဖစ္ရမည္ ဟူသည့္အခ်က္မ်ားမွာ ျပဌာန္းမထားသည့္တိုင္ အမ်ားက နားလည္ျပီးျဖစ္သည္။ ေယဘူယ်အားျဖင့္ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ ကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတ တစ္ဦးအတြက္ သတ္မွတ္ခ်က္ မ်ား ေလ့ရွိျပီး ပြင့္လင္း လြတ္လပ္မႈကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား နည္းပါးတတ္ပါသည္။
သမၼတရာထူးသက္တမ္းမွာ ႏို္င္ငံအလိုက္ကြဲျပားတတ္သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္ၾကိမ္လွ်င္ ၄ ႏွစ္ႏံႈးျဖင့္ ႏွစ္ၾကိမ္ထိ ထမ္းေဆာင္ ႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ အာဏာရွင္စနစ္ကိုေၾကာက္ရြံျပီးတစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ အာဏာကိုေရရွည္ကိုင္တြယ္ကာ ၾသဇာထူေထာင္ မည့္အျဖစ္ကိုေရွာင္လႊဲရန္အတြက္ ၄ ႏွစ္ထက္ပိုေသာသက္တမ္း တစ္ၾကိမ္ကိုသာထမ္းေဆာင္ရန္သတ္မွတ္သည္ လည္းရွိတတ္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ေတာင္ကိုးရီးယား သမၼတမ်ားသည္ ၅ႏွစ္သက္တမ္းတစ္ၾကိမ္သာထမ္းေဆာင္ႏိုင္သည္။)
[] သမၼတ၏အခြင့္အာဏာ
သမၼတ တစ္ဦးအေနျဖင့္ လႊတ္ေတာ္မွ အတည္ျပဳျပဌာန္းလိုက္သည့္ ဥပေဒ ကို လက္မွတ္ထိုးကာအတည္ျပဳေပးရသည္။ သို႕ေသာ္ အခ်ိန္အကန္႕အသက္ တစ္ခုအတြင္း အတည္မျပဳေပးသည့္တိုင္ ထိုဥပေဒမွာ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သမၼတသည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာျဖင့္ လိုအပ္သည့္အမိန္႕ဒီဂရီမ်ားကို ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ ထိုသို႕ျပဌာန္းသည့္ ဥပေဒ သည္ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳျခင္းကို ရယူရန္လိုအပ္ျပီး လႊတ္ေတာ္မွ အတည္မျပဳလွ်င္ ပ်က္ျပယ္သည္။
ထို႕အျပင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အရ သမၼတသည္ လႊတ္ေတာ္ ႏွင့္ သေဘာထားမတိုက္ဆိုင္လွ်င္ ထိုလႊတ္ေတာ္ကို ဖ်က္သိမ္းကာ လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားက်င္းပ ျပီး လႊတ္ေတာ္အသစ္ကို ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းႏိုင္သည္။
[] သမၼတအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ျခင္း
သမၼတ တစ္ဦးအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ရန္မွာမူ ျဖစ္ခဲလွပါသည္။အေၾကာင္းမွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအၾကီးအကဲ(သမၼတ)သည္ လႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ပိုင္းျခားထားသည့္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒ အရ ရာထူးသက္တမ္းျပည့္သည္ထိ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရန္ အာမခံျပဌာန္းေပးထားသည္ေၾကာင့္လည္းေကာင္း ျဖစ္ေလ့ ရွိၾကသည္။သို႕ေသာ္ အက်င့္ပ်က္ယြင္းသည့္အတြက္ သက္ေသစံုလင္လွ်င္ လႊတ္ေတာ္အတြင္း တရားစြဲဆိုမႈျပဳႏိုင္ရန္ မဲခြဲဆံုးျဖတ္ျပီး တရားစြဲဆိုႏိုင္သည္။ တရားစြဲဆိုျခင္းခံရျပီး အျပစ္ရွိေၾကာင္းထင္ရွားလွ်င္ တရားရံုး၏ အဆံုးအျဖတ္အတိုင္း ရာထူးမွ ႏုတ္ထြက္ရသည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ထင္ရွားသည့္သမၼတစနစ္ႏိုင္ငံမ်ား
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ျပင္သစ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
ထိုင္၀မ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
ရုရွား(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
အင္ဒိုနီးရွား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ဖိလစ္ပိုင္(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ေတာင္ကိုရီးယား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ေတာင္အာဖရိက(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ယူကရိန္း(သမၼတ၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ အာဏာခြဲေ၀စနစ္)
တို႕ျဖစ္ၾကသည္။
အထူးသတိျပဳရန္ အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ အခ်ိဳ႔ႏိုင္ငံမ်ား၏တရား၀င္အမည္မ်ားတြင္ "သမၼတ"ဟူသည့္စကားလံုးကိုသံုးစြဲသည့္တိုင္ သမၼတစနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္မဟုတ္ေခ်။ဥပမာအားျဖင့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးသည့္ စကၤာပူ(စကၤာပူသမၼတႏိုင္ငံ)၊ အိႏိၵယ(အိႏိၵယသမၼတႏိုင္ငံ)တို႔ရွိတတ္သည္။ထို႔ျပင္ အာဏာရွင္ ႏွင့္ တစ္ပါတီစနစ္ က်င့္သံုးသည့္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုကဲ့သို႔ သမၼတ ဆိုသည့္အသံုးအႏႈံးမ်ိဳးကို သံုးစြဲတတ္ပါသည္။
သမၼတ စနစ္မွာ တိုင္းျပည္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားတြင္က်င့္သံုးေနျပီး ဒီမိုကေရစီ စနစ္သာမက အာဏာရွင္စနစ္၊တစ္ပါတီစနစ္ (အီဂ်စ္၊ဆီးရီးယား၊ေျမာက္ကိုရီးယား၊တရုတ္၊ဗီယက္နမ္)အစရွိသည့္ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ပါက်င့္သံုးၾကပါသည္။သို႕ေသာ္ ယခုေဖာ္ျပမည့္ စနစ္မွာ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ေပၚတြင္အေျခခံသည့္ သမၼတစနစ္သာျဖစ္သည္။
Contents
1 ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း
2 ဖြဲ႕စည္းပံု
3 သမၼတျဖစ္ရန္လိုအပ္သည့္အခ်က္မ်ားႏွင့္ရာထူးသက္တမ္း
4 သမၼတ၏အခြင့္အာဏာ
5 သမၼတအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ျခင္း
6 ထင္ရွားသည့္သမၼတစနစ္ႏိုင္ငံမ်ား
] ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္း
သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ေခတ္သစ္ကမာၻတြင္ သမၼတစနစ္က်င့္သံုးရာတြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အဦးဆံုးျဖစ္သည္။ျဗိတိန္တို႕၏ ကိုလိုနီျပဳထားသည္ကိုတြန္းလွန္ျပီး ျပည္နယ္ ၁၃ ခုျဖင့္ျပည္ေထာင္စုဖြဲ႕ကာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ေရးဆြဲကာ သမၼတစနစ္ျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ရန္သေဘာတူၾကသည္။ေဂ်ာ့ခ်္ ၀ါရွင္တန္ မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ပထမဆံုး သမၼတျဖစ္သည္။
[] ဖြဲ႕စည္းပံု
အေျခခံအားျဖင့္ သမၼတ စနစ္၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာ အပိုင္းတြင္တြင္ ဖြဲ႕စည္းပံုႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ ပထမတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ မွႏိုင္ငံ၏ တာ၀န္ကို အလံုးစံုတာ၀န္ယူကာ ျပည္တြင္းျပည္ပ အေရးႏွစ္ရပ္လံုးကို စီမံခန္႕ခြဲသည္။(ဥပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊အင္ဒိုနီးရွား၊ဖိလစ္ပိုင္)
ဒုတိယတစ္မ်ိဳးမွာ သမၼတ ကျပည္ပေရးရာ၊ကာကြယ္ေရး ႏွင့္အေရးပါသည့္ ၀န္ၾကီးဌာနမ်ားကိုကိုင္တြယ္ျပီး ျပည္တြင္းေရးရာ (လံုျခံဳေရး၊ပညာေရးႏွင့္ စီးပြားေရး အစရွိသည္)တို႕တြင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္တစ္ဦးကို ခန္႕အပ္ျပီး ဦးေဆာင္ေစသည့္ပံုစံျဖစ္သည္။သို႕ေသာ္ ထို၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ၏ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အခ်ိန္မေရြး သမၼတက ျပန္လည္ထုတ္ပယ္ႏိုင္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ရုရွား၊ျပင္သစ္၊ထိုင္၀မ္၊)ထို႕အျပင္ႏိုင္ငံေရးအရ မိမိႏွင့္ မဟာမိတ္ပါတီမွ ေခါင္းေဆာင္ကို အာဏာခြဲေ၀ေပးရန္အတြက္လည္း ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ရာထူး ခန္႕ေလ့ရွိျပန္သည္။(ဥပမာအားျဖင့္ယူကရိန္း) ထိုသို႕၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မ်ားခန္႕ထားျခင္းသည္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒတြင္ထည့္သြင္းေရးဆြဲျပဌာန္းသည့္အတိုင္းျဖစ္သည္။
သမၼတကို ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ရာတြင္ ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္သည့္စနစ္ကိုသာအမ်ားဆံုး က်င့္သံုးၾကျပီး၊ ရံဖန္ရံခါ လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္သည္လည္းရွိသည္။ျပည္သူတို႕က တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္တင္ေျမာက္ ပံုမွာ လြယ္ကူရွင္းလင္းသည္။လႊတ္ေတာ္မွတစ္ဆင့္ ေရြးေကာက္ျခင္းသည္ ျပည္တြင္းတည္ျငိမ္မႈရေစရန္အတြက္၊ ျပည္သူတို႕ ႏိုင္ငံေရးတြင္မရင့္က်က္သည့္အတြက္ ဟူ၍အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည္သူတို႕ကို ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္မွေ၀းကြာေစရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္လည္းျပဳလုပ္ၾကသည္။(ဥပမာအားျဖင့္အနာဂတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ)
သမၼတစနစ္တြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာကိုရယူသည့္ သမၼတ သည္က်န္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာ၊တရားစီရင္ေရး အာဏာ မ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိေပ။အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု သမၼတမ်ားသည္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာျဖစ္သည့္ လႊတ္ေတာ္သို႕ ဖိတ္ေခၚျခင္းမရွိလွ်င္ သြားေရာက္ခြင့္မရွိေပ။ထို႕ျပင္ သမၼတမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ကို ခန္႕ထားပိုင္ခြင့္သာရွိျပီး ရာထူးမွ ျပန္လည္ရုတ္သိမ္းပိုင္ခြင့္မရွိသည့္အတြက္ တရားစီရင္ေရးအာဏာကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့ေခ်။သို႕ေသာ္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတတြင္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္မ်ားကို အက်ိဳးအေၾကာင္းျပကာ ျပန္လည္ျဖဳတ္ခ် ခြင့္ရွိၾကသည္။
[] သမၼတျဖစ္ရန္လိုအပ္သည့္အခ်က္မ်ားႏွင့္ရာထူးသက္တမ္း
သမၼတ တစ္ဦးျဖစ္ရန္အတြက္ ႏိုင္ငံအလိုက္သတ္မွတ္ထားသည့္ စံႏႈံးမ်ားကြာျခားတတ္ပါသည္။သို႕ေသာ္ ႏိုင္ငံသားျဖစ္ရမည္၊ ပါတီ၀င္ျဖစ္ရမည္ ဟူသည့္အခ်က္မ်ားမွာ ျပဌာန္းမထားသည့္တိုင္ အမ်ားက နားလည္ျပီးျဖစ္သည္။ ေယဘူယ်အားျဖင့္ အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ ကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သမၼတ တစ္ဦးအတြက္ သတ္မွတ္ခ်က္ မ်ား ေလ့ရွိျပီး ပြင့္လင္း လြတ္လပ္မႈကို အသားေပးသည့္ႏိုင္ငံမ်ားတြင္မူ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား နည္းပါးတတ္ပါသည္။
သမၼတရာထူးသက္တမ္းမွာ ႏို္င္ငံအလိုက္ကြဲျပားတတ္သည္။ အမ်ားအားျဖင့္ တစ္ၾကိမ္လွ်င္ ၄ ႏွစ္ႏံႈးျဖင့္ ႏွစ္ၾကိမ္ထိ ထမ္းေဆာင္ ႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ အာဏာရွင္စနစ္ကိုေၾကာက္ရြံျပီးတစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ အာဏာကိုေရရွည္ကိုင္တြယ္ကာ ၾသဇာထူေထာင္ မည့္အျဖစ္ကိုေရွာင္လႊဲရန္အတြက္ ၄ ႏွစ္ထက္ပိုေသာသက္တမ္း တစ္ၾကိမ္ကိုသာထမ္းေဆာင္ရန္သတ္မွတ္သည္ လည္းရွိတတ္သည္။ (ဥပမာအားျဖင့္ ေတာင္ကိုးရီးယား သမၼတမ်ားသည္ ၅ႏွစ္သက္တမ္းတစ္ၾကိမ္သာထမ္းေဆာင္ႏိုင္သည္။)
[] သမၼတ၏အခြင့္အာဏာ
သမၼတ တစ္ဦးအေနျဖင့္ လႊတ္ေတာ္မွ အတည္ျပဳျပဌာန္းလိုက္သည့္ ဥပေဒ ကို လက္မွတ္ထိုးကာအတည္ျပဳေပးရသည္။ သို႕ေသာ္ အခ်ိန္အကန္႕အသက္ တစ္ခုအတြင္း အတည္မျပဳေပးသည့္တိုင္ ထိုဥပေဒမွာ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သမၼတသည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာျဖင့္ လိုအပ္သည့္အမိန္႕ဒီဂရီမ်ားကို ျပဌာန္းႏိုင္သည္။သို႕ေသာ္ ထိုသို႕ျပဌာန္းသည့္ ဥပေဒ သည္ လႊတ္ေတာ္၏ အတည္ျပဳျခင္းကို ရယူရန္လိုအပ္ျပီး လႊတ္ေတာ္မွ အတည္မျပဳလွ်င္ ပ်က္ျပယ္သည္။
ထို႕အျပင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အရ သမၼတသည္ လႊတ္ေတာ္ ႏွင့္ သေဘာထားမတိုက္ဆိုင္လွ်င္ ထိုလႊတ္ေတာ္ကို ဖ်က္သိမ္းကာ လႊတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားက်င္းပ ျပီး လႊတ္ေတာ္အသစ္ကို ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းႏိုင္သည္။
[] သမၼတအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ျခင္း
သမၼတ တစ္ဦးအားျပန္လည္ျဖဳတ္ခ်ရန္မွာမူ ျဖစ္ခဲလွပါသည္။အေၾကာင္းမွာ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ကဲ့သို႕မဟုတ္ပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအၾကီးအကဲ(သမၼတ)သည္ လႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ပိုင္းျခားထားသည့္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒ အရ ရာထူးသက္တမ္းျပည့္သည္ထိ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရန္ အာမခံျပဌာန္းေပးထားသည္ေၾကာင့္လည္းေကာင္း ျဖစ္ေလ့ ရွိၾကသည္။သို႕ေသာ္ အက်င့္ပ်က္ယြင္းသည့္အတြက္ သက္ေသစံုလင္လွ်င္ လႊတ္ေတာ္အတြင္း တရားစြဲဆိုမႈျပဳႏိုင္ရန္ မဲခြဲဆံုးျဖတ္ျပီး တရားစြဲဆိုႏိုင္သည္။ တရားစြဲဆိုျခင္းခံရျပီး အျပစ္ရွိေၾကာင္းထင္ရွားလွ်င္ တရားရံုး၏ အဆံုးအျဖတ္အတိုင္း ရာထူးမွ ႏုတ္ထြက္ရသည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ထင္ရွားသည့္သမၼတစနစ္ႏိုင္ငံမ်ား
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ျပင္သစ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
ထိုင္၀မ္(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
ရုရွား(သမၼတအာဏာပိုင္၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ခန္႕အပ္ စနစ္)
အင္ဒိုနီးရွား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ဖိလစ္ပိုင္(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ေတာင္ကိုရီးယား(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ေတာင္အာဖရိက(သမၼတ အာဏာပိုင္စနစ္)
ယူကရိန္း(သမၼတ၊၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ အာဏာခြဲေ၀စနစ္)
တို႕ျဖစ္ၾကသည္။
အထူးသတိျပဳရန္ အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ အခ်ိဳ႔ႏိုင္ငံမ်ား၏တရား၀င္အမည္မ်ားတြင္ "သမၼတ"ဟူသည့္စကားလံုးကိုသံုးစြဲသည့္တိုင္ သမၼတစနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္မဟုတ္ေခ်။ဥပမာအားျဖင့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးသည့္ စကၤာပူ(စကၤာပူသမၼတႏိုင္ငံ)၊ အိႏိၵယ(အိႏိၵယသမၼတႏိုင္ငံ)တို႔ရွိတတ္သည္။ထို႔ျပင္ အာဏာရွင္ ႏွင့္ တစ္ပါတီစနစ္ က်င့္သံုးသည့္ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုကဲ့သို႔ သမၼတ ဆိုသည့္အသံုးအႏႈံးမ်ိဳးကို သံုးစြဲတတ္ပါသည္။
